Strojny Władysław Stanisław (1923–1992), entomolog, profesor Akademii Rolniczej we Wrocławiu, artysta fotografik.
Ur. 17 IV w Mikołajowicach (pow. tarnowski), był synem Tomasza, kolejarza, i Józefy z Soboniów.
Od r. 1929 uczył się S. w szkołach powszechnych kolejno w Mikołajowicach (do r. 1933) i Wojniczu (pow. brzeski). Kontynuował naukę, od r. 1936, w III Państw. Liceum i Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Tarnowie, ale przerwał ją po wybuchu drugiej wojny światowej. Podczas okupacji niemieckiej pracował początkowo przy regulacji Dunajca, a w l. 1941–2 uczęszczał do Szkoły Rolniczej w Wojniczu. Potem w l. 1943–4 pracował jako robotnik przymusowy «Baudienst» w warsztatach kolejowych w Tarnowie, a równocześnie na tajnych kompletach przerabiał materiał ostatniej klasy gimnazjalnej. Po wojnie, w lutym 1946, zdał maturę w Państw. Gimnazjum i Liceum w Mościcach (obecnie w granicach Tarnowa). Od t.r. studiował leśnictwo na Wydz. Rolniczo-Leśnym UJ. Pod wpływem wykładów Stanisława Kapuścińskiego zainteresował się szczególnie entomologią; pogłębiał praktyczną wiedzę z entomologii leśnej, pracując okresowo w czasie studiów w Inst. Badawczym Leśnictwa w Przegorzałach pod Krakowem. W lipcu 1950 na Wydz. Leśnym UJ uzyskał stopień inżyniera leśnika i magistra nauk agrotechnicznych na podstawie nieopublikowanej pracy Rzemlik topolowiec (Saperda carcharias L.) szkodnik topól i wierzb drzewiastych.
Dwa miesiące po ukończeniu studiów rozpoczął S. pracę jako starszy asystent w Zakł. Zoologii Rolniczej i Entomologii Stosowanej na Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu. Po utworzeniu w r. 1951 Wyższej Szkoły Rolniczej (od r. 1972 Akad. Roln.) we Wrocławiu przeniósł się do powstałej tam Katedry Zoologii na Wydz. Zootechnicznym. Kontynuował badania nad biologią owadów leśnych i na podstawie pracy Szkodniki drewna drzew szybko przyrastających. Część I. Rzemlik topolowiec i rzemlik osikowiec (Saperda carcharis L. i Saperda populnea L. (Coleoptera, Cerambycidae) („Pol. Pismo Entomologiczne” T. 22: 1952) doktoryzował się 28 VI 1952 na Wydz. Leśnym Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu; promotorem był Aleksander Kozikowski. Opublikował bogato ilustrowaną książkę poświęconą ochronie przyrody W świecie owadów (W. 1957). Dn. 29 V 1962 habilitował się na Wydz. Hodowli Zwierząt Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu na podstawie rozprawy Szkodniki drewna drzew szybko przyrastających; był to cykl siedmiu prac, kontynuujących pracę doktorską i opublikowanych pod tym tytułem w l. 1954–62 w „Polskim Piśmie Entomologicznym”: Część II. Krytoryjek olszowiec – Cryptorhynchus lapathi L. (Coleoptera, Curculionidae) (T. 24: 1954), Część III. Zgrzypik twardziel, Lamia textor L. (Coleoptera, Cerambycidae) (T. 26: 1957), Część IV. Przeziernik topolowiec, Paranthrene tabaniformis Rott. (Lepidoptera, Aegeriidae) (T. 28: 1958), Część V. Wonnica piżmówka – Aromia moschata L., (Col., Cerambycidae) (S. B, 1960 nr 1–2), Część VI. Dłużynka tarczook – Oberea oculata L. (Col., Cerambycidae) (S. B, 1960 nr 3–4), Część VII. Przeziernik osowiec – Aegeria apiformis Cl. (Lep. Aegeriidae) (S. B, 1961 nr 3–4) i Część VIII. Przeziernik mróweczka – Synanthedon formicaeformis Esp. (Lep., Aegeriidae) (S. B, 1962 nr 1–2). Pracując nadal we Wrocławiu, od r. 1964 kierował Zakł. Gospodarki Łowieckiej Katedry Zoologii i prowadził wykłady z hodowli zwierząt łownych na Wydz. Zootechnicznym. W r. 1967 objął też wykłady z przedmiotu „Ochrona przyrody” początkowo na Wydz. Rolniczym, później także na Wydz. Zootechnicznym. W l. 1969–73 pełnił funkcję prodziekana Wydz. Zootechnicznego. Po reorganizacji uczelni w r. 1970 (likwidacja katedr i powołanie instytutów) przeszedł do Inst. Biologicznych Podstaw Produkcji Zwierzęcej, a po mianowaniu w październiku 1973 profesorem nadzwycz. objął jego dyrekcję.
Od l. siedemdziesiątych zainteresowania naukowe S-ego koncentrowały się na biologii, ekologii, morfologii i faunistyce owadów, głównie chrząszczy z rodziny kózkowatych (Cerambycidae), żerujących w drewnie. Zajmował się również biologią kilku gatunków pasożytniczych błonkówek (Hymenoptera) i muchówek (Diptera). Przeprowadził badania nad biologią i ekologią pszczoły obrostki murówki (Chalicodoma muraria), występującej na jedynym w Polsce stanowisku, w rezerwacie przyrody p.n. Skałki Stoleckie koło Ząbkowic Śląskich. Prześledził tam populację tego gatunku od jej pełnego rozkwitu do – spowodowanego działalnością człowieka – wymarcia; wyniki swoich obserwacji z l. 1975–87 ogłaszał na łamach „Polskiego Pisma Entomologicznego” (T. 45: 1975, T. 51: 1981, T. 54: 1984) i „Przeglądu Zoologicznego” (T. 31: 1987). Publikował książki poświęcone ochronie przyrody, ilustrowane w większości własnymi fotografiami, m.in. Pieniny (W. 1969, wyd. 2 przerobione i uzupełnione, W. 1987), Nasze zwierzęta chronione (W. 1970) i Rośliny chronione w Polsce (W. 1972) oraz popularnonaukowe prace o zwierzętach i roślinach, m.in. wspólnie z Antonim Gucwińskim Znajomi z ZOO (W. 1977, W. 1986, W. 1990, po słowacku jako Naši priatelia zo ZOO, W. 1977), a samodzielnie także Nasze drzewa (W. 1981) i Nasze zwierzęta (W. 1981, wyd. 2 poprawione, W. 1986).
Obok nauki, pasją S-ego było fotografowanie, co wiązało się z ilustrowaniem prowadzonych przez niego badań (zgromadził ok. 100 tys. czarno-białych i kolorowych negatywów). Fotografował zarówno w kraju, jak i w trakcie licznych podróży po Europie, Azji i Afryce. Udostępniał także zdjęcia innym autorom, wykorzystującym je do ćwiczeń i wykładów; fotografie te ozdobiły też sale i gabinety wielu katedr Akad. Roln. we Wrocławiu. S. był autorem albumów dokumentujących architekturę miejską, m.in. Kłodzko (W. 1967) i Włocławek (W. 1970), oraz przyrodę, m.in. Zwierzęta w moim obiektywie (W. 1979). Zdjęcia przyrodnicze pokazywał na wystawach w kraju i za granicą, zdobywając nagrody i dyplomy. Był członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików (od r. 1954) i Międzynarodowej Federacji Sztuki Fotograficznej w Bernie w Szwajcarii (od r. 1960).
Po przywróceniu w r. 1982 tradycyjnej struktury wrocławskiej Akad. Roln. S. przestał pełnić funkcję dyrektora Inst. Biologicznych Podstaw Produkcji Zwierzęcej i został profesorem w reaktywowanej Katedrze Zoologii. W r. 1988 otrzymał tytuł profesora zwycz. W tym okresie, w ramach ogólnokrajowego problemu „Badania nad biologią i ekologią zwierząt gospodarczo ważnych”, pracował nad tematem „Znaczenie niektórych gatunków owadów w przyrodzie i gospodarce”. Ostatnimi publikacjami S-ego były: album Rośliny w moim obiektywie (W. 1990) oraz artykuły Węże (Serpentes) w przyrodzie Pienin i wierzeniach góralskich („Chrońmy przyr. ojczystą” R. 47: 1991 z. 1–2) i Dalsze wiadomości o wędrujących larwach muchówek z rodziny Sciaridae (Diptera) w Polsce („Przegl. Zool.” T. 36: 1992). Ogółem opublikował 67 prac naukowych, 137 popularnonaukowych oraz 25 książek i albumów. Pozostawił makiety zdjęciowe i teksty do ok. 20 książek, monografii i albumów, na które nie mógł znaleźć wydawców. Był członkiem Polskiego Tow. Zoologicznego, Polskiego Tow. Entomologicznego, Tow. Przyrodników im. Kopernika, Ligi Ochrony Przyrody, a także należał do Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych «ZAiKS». Zmarł 14 VIII 1992 we Wrocławiu, został pochowany 19 VIII na cmentarzu paraf. św. Rodziny na Sępolnie. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżami Zasługi, Medalem KEN, Złotą Honorową Odznaką Ligi Ochrony Przyrody i Złotą Odznaką «Zasłużony dla Miasta Wrocławia i Województwa Wrocławskiego».
W małżeństwie zawartym w kwietniu 1955 ze Stanisławą Marią z Koprowskich (ur. 19 VIII 1923), lekarzem weterynarii, dr mikrobiologii, kierownikiem Pracowni Mikrobiologii w Zakł. Higieny Weterynaryjnej we Wrocławiu, miał S. dwóch synów: Pawła Marka (ur. 31 X 1956), inżyniera nauk technicznych, i Marka Krzysztofa (ur. 9 III 1960), inżyniera architekta; obaj byli absolwentami Politechn. Wrocł.
Absolwenci, doktoraty i habilitacje Wydziału Rolniczo-Leśnego i Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego oraz Wydziału Leśnego Wyższej Szkoły Rolniczej i Akademii Rolniczej w l. 1919–1994, P. 1995 s. 101; Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych 1962, W.–P. 1963 s. 187; – Dzieje Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Red. J. Sobota, T. Szulc, J. Tyszkiewicz, Wr. 2001 (fot.); Dzieje studiów rolniczych w Krakowie 1890–1962, Kr. 1965 s. 236; 1945–1995. 50 lat nauk w powojennym Wrocławiu. Akademia Rolnicza, Wr. 1995 s. 24, 89; Wydział Zootechniczny Akademii Rolniczej we Wrocławiu 1951–1986, Wr. 1987 s. 57–8 (fot.), s. 246–69 (częściowa bibliogr.); Wydział Zootechniczny we Wrocławiu 1986–1994, Wr. 1995 cz. II s. 23–5 (fot.), s. 55, 252–3 (częściowa bibliogr.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Chrońmy przyr. ojczystą” R. 49: 1993 z. 2 s. 58–62 (Z. Czarna, G. Gabryś, fot.), „Przegl. Zool.” T. 37: 1993 z. 1–2 s. 9–17 (Z. Czarna, G. Gabryś, T. Zatwarnicki, bibliogr., fot.), „Słowo Pol.” 1992 nr 193, „Zesz. Wojnickie” 1994 nr 12 s. 12–13 (Z. Czarna, G. Gabryś, fot.); – Paraf. rzymskokatol. p. wezw. Najśw. Serca Pana Jezusa w Mikołajowicach: Liber baptisatorum; – Ankieta wypełniona w r. 2004 przez żonę i synów S-ego na potrzeby Ośrodka Przetwarzania Informacji w posiadaniu redakcji słown. „Współcześni uczeni polscy”.
Grzegorz Gabryś